Özet:

Mera, yaylak, kışlak, çayır, otlak gibi köy orta mallarının kullanımı ve burada yaşanan anlaşmazlıklar toplumsal boyutlara ulaşabildiği ve bütün bölge halkını etkileyebildiği için önem arz etmektedir. Divan-ı Hümayun’ a yapılan başvurulardaki şikayetlerin çözümüne dair ahkam kayıtları mera, yaylak, kışlak, çayır, otlak gibi köy orta mallarının kullanımına yönelik şikayetlerin oldukça yoğun olduğunu göstermektedir. 1858 tarihli Osmanlı Arazi Kanunnamesi, 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu'nun Tanzimat döneminde sistematik bir toprak reform programının başlangıcı olmuştur. Bu çalışmada 19. yüzyılda, mera, yaylak, kışlak, çayır, otlak gibi alanların kullanımında yaşanan sorunların nedenleri ve Arazi Kanunnamesinin uygulanıp uygulanmadığı tespit edilmeye çalışımıştır. Bu amaçla 1858 Arazi Kanunnamesi öncesi ve sonrası yasal düzenlemeler ve bu alanların kullanımında yaşanan anlaşmazlıklar ile ilgili hüküm kayıtlarına yansıyan örnek olaylar ve çözümler değerlendirilmiştir. Örnek olaylar İstanbul Ahkâm Defterleri' nde yer alan 19. yüzyıla ait hüküm kayıtlarından seçilmiştir. Ahkâm Defterleri, 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Divan-ı Hümayun’da, halkın şikayetlerinin görüşülmesinden sonra alınan kararların birer suretinin farklı bölgelere ait defterlere kaydedilmesiyle meydana gelen arşiv kaynaklarıdır. Bu örnek kayıtlarda ortaya çıkan anlaşmazlıkların çözümünde genellikle kadimden beri uygulanan genel kuralların devamının sağlanmaya çalışıldığı ve alınan kararların Arazi Kanunnamesi’ nde yer alan düzenlemelere uygun olduğu görülmektedir. Anlaşmazlıkların nedenlerine bakıldığında ise kullanım hakkına sahip olmayan kişilerin müdahalesi ile ilgili başvuruların yoğun olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler: