Özet:

Fıkıh usulünde temelde fukaha ve mütekellimin usulü olarak iki yöntem olduğu kabul edilmiştir. Daha sonraki dönemlerde bu iki yöntemi birleştiren (memzuc) usûl kitapları da yazılmıştır. Fukaha usulü ilk olarak Hanefîlerin ortaya koyduğu bir yöntem olması nedeniyle, başka mezheplerden bu usulle eser veren alimler olsa da onlarla anılmıştır. Hangi yöntem olursa olsun üç usulde de yazılan eserlerin en önemli konularından bir kıyastır. Kıyas hakkında ilk tartışma kıyasın şerʽî hükmün tespitinde kullanılıp kullanı-lamayacağı yönündedir. Davud ez-Zâhirî’nin kıyası reddetmesi ile başlayan süreçte Zahirîler adı verilen grupla özellikle Hanefî fakihleri arasında çok şiddetli tartışmalar yaşanmıştır. Bu tartışmanın etkileri, azalmış olsa da günümüzde de devam etmektedir. Tüm usulcülere göre kıyası incelemek bir makalenin boyutlarını çok aşacağından, bu makalede fukaha usûlünde kıyas tanımı, kıyasın hücciyeti, kıyası reddedenlerin itiraz noktaları ile bunlara fukaha usûlü ile eser veren usûlcülerin verdikleri cevaplar ince-lenmiştir. Bu inceleme fukaha usulünün dört temel eseri kabul edilen Cessâs’ın el-Fusûl fi’l-usûl’ü, Debûsî’nin Takvîmü’l-edille’si, Pezdevî’nin el-Usûl’ü ve Serahsî’nin el-Usûl’ü çerçevesinde yapılmıştır. Kıyası reddedenlerin de kabul edenlerin de davalarını ispat yöntemi aynı şekildedir. İki grup da önce Kur’an’dan sonra hadisten ve sahabeden en sonda da akıldan delil getirmişlerdir. Ayrıca her iki grup da diğerinin getirdiği delilleri kendi kriterlerine göre incelemiş ve eğer aklî delil ise reddetmiş, ayet veya sahih hadis ise kendi görüşüne göre tevil etmiştir.

Anahtar Kelimeler: