Özet:

Geniş bir anlam ve uygulama alanına sahip olan adâlet, kişinin inanç, söz ve davranışlarında önemli bir fonksiyona sahiptir. Türk İslâm dünyasının önemli âlimi Mâtüridî adâleti, müslümanın hayatında imân tezâhürü psikolojik ve sosyolojik bir kavram olarak algılar. Fert ve sosyal hayatta dirlik, düzen, hakkaniyet ve eşitlik ilkelerine uygun yaşamaya ileten psiko sosyal bir faktör ve ahlâkî erdem olarak yorumlar. Akıl adâletin güzelliğini, zulmün de çirkinliğini kavrar. Allah, kullarından kalp, söz, davranışlarında, sosyal hayatında, bütün insanî ilişkilerinde âdil olmalarını, adâletle davranmalarını, zulüm ve haksızlıklardan uzaklaşmalarını ister. O, adâletle hükmedenleri ve âdil davrananları sever. Bencillik, tarafgirlik, yalancılık, mal kazanma hırsı, nefret ve düşmanlık gibi nefsani istekler ile çeşitli korkular, insanın âdil davranmasını engelleyen psiko sosyal olumsuz hallerdendir. Duygu ve duyuların sınama unsuru olduğunu belirten Mâtürîdî, bunların kontröllü ve iyi yönde kullanılmasında insanın kalbi, aklı ve irâdesinin etkili olduğunu söyler. Adâletten alıkoyan psiko sosyal engellere karşı en büyük etken, sorumluluk bilinci takvâ olgusudur. Fert ve toplumsal barışın sağlanması, problemlerin çözümü, huzur ve mutlulukların kaynağı adâlettir. Bu hikmet, insanda bulunan en aziz şey aklı tarafından iyi algılanması, idrâk edilmesi, kalbinde içselleştirilmesi, hayatının her alanında adâleti iyi ve doğru bir şekilde yaşatmasıyla mümkündür. Sosyal kurumların kültür ve medeniyet seviyeleri; adâlete verdikleri önem ile âdil uygulamaları oranında ölçülebilir. İnançta adâlet; imân ve tevhid, sözde adâlet; doğru ve güzel söz, şâhitlikte hakikatı söylemek ve doğru tanıklık olarak görülürken, davranışta adâlet; hikmetli, güzel ahlâk eylemlerini âdil, ölçülü ve saygıyla yapmak, sorumluluğu üstlenerek sonuçlarına da katlanmak şeklinde tezahür eder. Bu çalışmada Mâtürîdî’ye göre adâletin insan hayatında psiko sosyal işlevi incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler: