Özet:

Urfa’da günümüze gelememiş 13 hanın yerleri belirlenmiş olup, belirlenen bu 13 hanı, tarihi saptanabilen ve saptanamayan hanlar olarak iki gruba ayırmak mümkündür. Tarihi Saptanabilen Hanlar 1373 yılında yazılmış bir vakfiyede Sarraf Seyfeddin Hanı’ndan söz edilmektedir. Han, Memlük Dönemi’ne ait olup, Urfa’daki en erken tarihli han olmalıdır  Evliya Çelebi, Bey Kapısı yakınında Bey Kapısı Hanı ve Bey Kapısı’nın dışında Sebil Hanı’nın olduğunu  belirtmektedir.                Yine sur dışında Sektel’in Hanı adı verilen mağara hanlardan bahsetmektedir. Evliya Çelebi kenti 17. yüzyılın ortalarında ziyaret edip hanlardan bahsettiği için bu yapıların 17. yüzyılın ortalarından önceki bir tarihte yapıldığını söylemek mümkündür. Badıllı Sait Bey Hanı,  sur dışında, Köprübaşı’ndan Kamberiye Mahallesi’ne inen yol üzerinde bulunmaktaydı. 1960’lı yıllarda yıktırılarak, yerine apartman yaptırılmıştır. Badıllı Sait Bey 1880-1944 yılları arasından yaşadığı için bu yapı 20. yüzyıl başında yaptırılmış olmalıdır. Tarihi Saptanamayan Hanlar Askeriye (Hacı Kara Ağa Hanı) sur dışında, bugünkü hükümet konağının yerinde bulunmaktaydı. Eski ve Yeni Gazhane hanları, sur dışında, şimdiki sebze ve meyve halinin yerinde, Ali Bargut Hanı ise sur dışında şimdiki Urfa Pasajı’nın yerindeydi. Arşiv fotoğraflarından yapıların 1955 yılına kadar sağlam oldukları görülmektedir. Eski Arasa Hamamı’ndan Balıklı Göl’e giden yolun sağında, Eski Kuyumcu Pazarı’na bitişik olan Aslanlı Han, 1973 yılında yol açım çalışmaları sırasında yıktırılmıştır. Yapıdan, günümüze yalnızca Urfa Müzesi’nde koruma altına alınan iki stilize aslan kabartması kalabilmiştir. Cesur Han, sur dışında bugünkü Harran Oteli’nin yerinde, Hacı Ali Ağa Hanı şimdiki Gazi Lisesi yerinde, Küsto’nun Hanı (Zencirli Han) ise Sarayönü’ndeki Kapaklı Pasaj’ın yerinde bulunmaktaydı. Arşiv fotoğraflarından üç hanın da1955 yılına kadar sağlam oldukları görülmektedir.  Osmanlı yönetimine geçtiği 1517 tarihinde iki kervansaray bulunan kentte han sayısının 1649 tarihinde altıya, 1867 tarihinde yediye 1883 tarihinde dokuza, 1891 tarihinden önce 11’e 1894 yılında ise 32’ye ulaştığı anlaşılmaktadır. 1927 yılında kentteki han sayısının 20’ye inmesi 19. yüzyıl sonunda yoğun bir ticaret potansiyeline sahip olan kentin ticari hayatında da gerileme olduğunu gösterir. Saptanan 32 handan 11 tanesinin günümüze gelmiş olması, kültür varlıklarımızın hızlı bir şekilde tahrip edildiğini göstermektedir. Bu hanların büyük bir çoğunluğunun yakın zamanlarda yok edildiğini düşünürsek, bu tahribatın gün geçtikçe daha da yoğunlaştığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: