Özet:

Günümüzde zararlı bir kimya maddesi olarak kabul edilen cıva, eski zamanlarda kullanıldığı gibi bugün de çeşitli milletlerce pek çok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu elementin değiştirme ve dönüştürme özelliğine inanan milletler onun değersiz madenleri değerli bir maden olan altına dönüştürdüğüne inanmışlar ve böylece simyada cıvayı önemli bir yere koymuşlardır. Bunun yanında tıp ilminde de önemli bir yeri olan cıva, çeşitli bitki ya da karışımlarla birlikte kullanılarak ilaç terkiplerinde yer almış ve tedavi amaçlı kullanılmıştır. Özellikle Hint tıbbı olan āyurveda tıbbında kullanılan cıva, āyurveda’nın alt kolları arasında sayılan yogik uygulamasında da yer alır. Eski Uygurca metinler incelendiğinde könä suvı ‘cıva’ ve zımıg ‘cıva’ olarak iki farklı şekilde yer alan ‘cıva’ anlamındaki kelimeler de yukarıda belirtildiği üzere aynı şekilde değersiz madenleri altına dönüştürmenin yanında yogik uygulama ile değersiz olan insanı tanrısal bedene dönüştürmede de kullanılır. Bunun yanında cıva, tıp ilminde de farklı amaçlar doğrultusunda çeşitli ilaç terkiplerinde yer alır. Böylece bu makalenin amacı Eski Uygurcadaki cıva için kullanılan kelimeleri tespit etmenin yanında bu kelimelerin hangi anlamlarda ve amaçlarda kullanıldığını ortaya koymaktır. Okunmuş metinler üzerinden hareket ekmekle birlikte metindeki okuma farklılıklarını göstermek amacıyla asıl metinlerin de makale içerisinde verilmesi ve metnin tekrar çevrimyazı ile düzenlenmesi yoluna gidilmiştir. Böylece ortaya çıkan okuma ve anlamlandırma farklılıkları da metne yansıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler: