Özet:

Abbasi halifeliğinin ilk yıllarında halifelerin destekleriyle ve gözetimleri altında bir çeviri ve araştırma merkezi olarak kurulan Bağdat Beytülhikmesi’nin ilim ve kültür hayatına kazandırdığı canlılık ve devletin resmî ideolojisini yaymada yakaladığı şöhret, Abbasi halifelerinin atadığı valilerin dikkatini çekmiştir. Valiler de adeta halifelerle yarışırcasına ilim, kültür ve çeviri merkezleri kurmuşlardır. Bu kurumlardan birisi de Tunus’ta kurulan Ağlebî Emirliğinin (184-296/800-909) 9. Emiri olan II. İbrahim zamanında Kayrevan yakınlarında başkent olarak kurulan Rakkâde’deki Beytülhikme’dir. Büyük bir salona bitişik 4-5 odadan oluşan kurumda ağırlıklı olarak tıp, felsefe, matematik, astronomi, astroloji ve musiki eğitimi verilmiş, Latince ve İtalyancadan Arapçaya karşılıklı çeviriler yapılmıştır. Tıp ilminde daha sonra Kayrevan ekolü olarak bilinen akımın başlangıç noktasını burada Arapçadan Latinceye çevrilen tıp kitapları oluşmaktadır. Başkentin Kayrevan’dan Rakkâde’ye taşınması, beşerî ve tecrübî ilimlerin eğitimiyle meşgul olan ilim adamlarının dini ilimlerle uğraşanlardan daha fazla ilgiye nail olması, Ağlebî emirlerince daha fazla desteklenmesi Kayrevan ve Rakkâde şehirlerini birbirine rakip kılmıştır. Elyazması eserlerden oluşan zengin bir kütüphane etrafında şekillenen Beytülhikme’de telif, çeviri, istinsah, ciltleme ve kâğıt imalatı çalışmaları bir arada yürütülmüş, diğer şehir ve ülkelerden gelen araştırmacılara konaklama ve ağırlama hizmeti de verilmiştir. Kahire merkezli Fatımîler devletinin Şii-İsmailî propagandasına karşı Sünnî çizgideki Kayrevan ve Rakkâde uleması birlikte mücadele etmişlerdir. Beytülhikme’de düzenlenen ve Emirlerin de bizzat katıldıkları periyodik sert münazaralar ve Kayrevan-Rakkâde rekabeti Ağlebî Emirliği ile birlikte Beytülhikme’nin de sonunu getirmiştir. Ağlebî sarayları ve Beytülhikme önce Kayrevan halkı tarafından yağmalanmış, Fatımîler tarafından kitapların bir kısmı yakılmış, bir kısmı Kahire’ye götürülmüştür.

Anahtar Kelimeler: