Abstract:

Tarih boyunca sosyal, siyasî, ekonomik ve kültürel alanda önemli rollere sahip olan kuşlar, Türk hakanlığı dönemi eserlerinde soyut düşünceleri kavramlaştıran önemli varlıklardan biridir. Dîvânu Lugâti’t Türk, Kutadgu Bilig, Atebetü’l- Hakâyık, Dîvân-ı Hikmet, TİEM 73 ve Rylands Kurân tercümelerinde kuş adlarına doğa tasvirlerinde, duygu ve düşünceleri kavramlaştırmada, miktar belirlemede ve haber verme bağlamında yer verilmiştir. Fakat bu eserlerde kuşlara dair ortak bir söz varlığı takip edilememektedir. Bu konuda en fazla ortaklık Dîvânu Lugâti’t Türk ve Kutadgu Bilig arasındadır. Dîvân-ı Hikmet de ayrıntılı incelendiğinde anlamsal ve kültürel açıdan bu ortaklığa dahil olmaktadır. Atebetü’l- Hakâyık’ta kuş çeşitliliği görülmemektedir. Dîvân-ı Hikmet’te kuşların kavramlaştırdığı anlamlar, dönemin diğer eserlerinden farklılık göstermektedir. TİEM 73 ve Rylands nüshalarında kuş adlarına dayalı söz varlığı ise sınırlıdır. TİEM 73 ve Rylands nüshalarındaki kuş, bıldırcın ve ibibik/ hüdhüd, haberdar etme ve tasvir açısından yer almaktadır. Türk hakanlığı metinlerindeki av, avcı veya seyirlik unsur bağlamındaki kuşlar, Türklerin hayat akışındaki düşüncelerini ve niyetlerini yansıtan önemli kültür unsurları olmuştur. Metinlerdeki bağlamlar da göz önüne alındığında bu dönemde kuşlar, pek çok duyguyu ve zihinsel yeteneği karşılamışlardır. Bu çalışmada Türk hakanlığı dönemi eserleri Dîvânu Lugâti’t Türk, Kutadgu Bilig, Atebetü’l- Hakâyık, Divan-ı Hikmet, TİEM 73 ve Rylands Kurân tercümelerindeki kuş adlarının oluşturduğu söz varlığı tarihî adbilim yöntemi açısından betimlenecektir.

Keywords: