Özet:

Birkaç bin yıl boyunca insanlık tarihinin gördüğü en korkunç salgın hastalıklardan biri olan veba, yayıldığı yerlerde bazen nüfusun dörtte üçünü kırıp geçirmiştir. Avrupalıların kara ölüm adını verdikleri veba için Osmanlı toplumunda veba, taʽûn veya yumurcak adları kullanılmıştır. Yumurcak adı koltuk altı, kasık veya boyun gibi bölgelerde yumru şeklinde çıkan çıbandan dolayıdır. İnsanlığı bu denli etkileyen hastalık divan şairlerince de belirtilen isimlerle konu edilmiştir. Vebayla ilgili divan şiiri metinleri incelendiğinde taʽun kelimesinin kökeni anlam ilgileri çerçevesinde kullanılmıştır. Koltuk altında çıkan çıbandan ötürü teşbihler yapılmış, hastalık söz ve anlam sanatlarıyla şiire konu olmuştur. Şair tezkirelerinde de veba sebebiyle hayatlarını kaybeden şairlerin ölüm yılları nakledilmiş, böylece salgın tarihlerine dair not düşülmüştür. Bazı divan şairleri vebanın toplumda sebep olduğu felakete dikkat çekmiş ve canlı tasvirlerle salgının halk üzerindeki etkisini vasfetmişlerdir. Bir kısım şairler ise vebaya dair halk arasındaki dinî veya sosyal inançları aktarırken kimi şairler de vebayı sebep olduğu kıtlıkla beraber mizahî anlam çerçevesinde ele almışlardır. Pek çok şair de vebadan ötürü hayatlarını kaybeden kişilerin ardından duyulan üzüntüyü mersiye türünde ifade etmişlerdir. Bu çalışmada taranan çok sayıda divan, tezkire, şiir mecmuası ve okunan bazı makalelerden hareketle veba salgınının divan şairlerince hangi ilgiler dâhilinde ele alındığı üzerinde durulmuştur. Metinler konunun mahiyetine göre tamamen veya kısmen alıntılanmıştır.

Anahtar Kelimeler: