Abstract:

1963’te K. Lübimov “geçişlilik-geçişsizlik kategorisinin leksik, çatı kategorisinin ise gramatik birer kategori olduğu”nu ortaya koyarak çatı ve geçişlilik-geçişsizlik kavramlarını birbirinden ayırarak sistemleştirmiştir. Zeynep Korkmaz da, bu konuda Lübimov’la aynı fikirde olup “henüz çatı ekleriyle genişletilmemiş kök veya gövde halindeki fiillerde var olan geçişlilik ve geçişsizlik özelliği, fiillerin kendi sözlük anlamlarıyla ilgili olarak asıllarında var olan bir özelliktir.” demektedir. Dolayısıyla eylem kök ve gövdelerinin “çatı ekleri” (etken, edilgen, işteş vb.) ile genişletilmesinden sonra beliren geçişlilik ve geçişsizlik özelliği gramer kategorisi durumundadır. Bu yazının konusu Runik Türk yazıtlarındaki hem geçişli hem de geçişsiz özellik taşıyan eylem kök ve gövdeleridir. Bu eylemler için bugüne dek terimsel bir karşılık önerilmemiştir. Çift çatı, ikili çatı gibi kullanılan terimler, çatı ekleriyle genişlemiş eylemler için kullanılmaktadır. Bu yazıda Türk yazıtlarında anlam değişmesi olmaksızın hem geçişli hem de geçişsiz özellik taşıyabilen bazı eylem kök ve gövdeleri tanıtılacak ve örneklendirilecek, bu durumun nedenleri sorgulanacaktır.

Keywords: