Özet:

Ölüm, insanın fiziki alemden metafizik dünyaya geçmesi demektir. Sadece İslami görüşe göre değil; bir çok inanca göre ölüm, sadece bu dünyadaki hayatın son bulmasıdır. Ölen sadece bedendir. Ölüm olayından sonra ruh, metafizik dünyada yaşamına devam eder. Bu geçiş olayı halk edebiyatı açısından da önemli bir yere sahiptir. Ölüm hadisesini her millet kendi kültür ve inanışına göre belli ritüellerle yaşatır. Bu nedenle ölümle ilgili örf, adet ve inanışların tespiti ve sistemetiğinin incelenmesi folklor açısından önemlidir. Eski Türk’ler, İslamiyetle tanışmadan önce bile; ruh-beden, cennet-cehennem, melek-şeytan, günah-sevap, dünya-ukba gibi dini değerlere inanmışlardır. Bu değerler ekseninde hayatlarına yön vermişlerdir. Bu inanışlar etrafında ölüm hadisesi, çağlar sonra bile unutulmayacak önemli ritüellerle süslenmiştir. Eskiden beri, Göktanrı İnancı’nda ölen kişilerin arkasından ağıtlar yakılır, merasimler düzenlenir, yemekler tertip edilirdi. Hatta ölen kişiler silahları ve atlarıyla birlikte defnedilirdi. Türk’lerin İslamiyet’in etkisiyle buna benzer adetler şekil değiştirerek günümüze kadar devam etmiştir. Kazak’lar örf ve adetlerine bağlı bir toplumdur. İnsan hayatındaki bütün geçiş safhalarında kendi değerlerine uygun ritüeller vardır. Doğum, düğün, sünnet gibi olayları biraraya gelerek, bayram havasında kutlarken, ölüm gibi acı bir hadiseyi metanetle karşılayıp, ölü evinin acısını paylaşmak, onların zor gününde yanlarında bulunarak, milli ve dini değerlerine sahip çıkmışlardır. Aynı zamanda bu hadiseyi, ölümün ciddiyetine uygun şekilde merasime çevirmişlerdir. Ölen kişi için Kur’an okumakdua etmek, hatim indirmek, mevlüt yapmak gibi dini ritüeller yanında, eski inanışlardan gelen; ağıt yakmak, saçları dağıtmak, üçü, yedisi, kırkı, gibi özel günlerde ’’ölü aşı’’ adı altında yemek vermek gibi adetler günümüze kadar devam etmiştir. Kazak’lar’ın, ölüm olgusu etrafında oluşan örf , adet ve inanışları, diğer Türk Boyları ile genel manada benzerlik gösterse de özelde kendi milli değerlerine has bazı farklılıklara sahiptir. Kazakistan büyük bir coğrafyaya sahip olduğu için doğusundan batısına, kuzeyinden güneyine dil, (bazı şehirlerde Rusça bazı şehirlerinde Kazakça konuşulması açısından) yaşayış ve kültür açısından farklılıklara sahiptir. Bu makale Doğu Kazakistan Bölgesi, Öskemen Şehri’nde yaşayan Kazak’ların ölümle ilgili inanışlarını, ölüm, defin, taziye ile ilgili oluşan inanışları incelemektedir.

Anahtar Kelimeler: