Abstract:

İnsan yaşamında bitki ve hayvanların önemli bir yeri vardır kuşkusuz. Her toplumun dilinde, yaşam biçimlerine, yaşadıkları coğrafyaya bağlı olarak bitki ve hayvanlarla ilgili sözler yer alır. Türkçenin söz varlığı içinde de bitki ve hayvan adları ve bunlarla ilgili sözler önemli bir yer tutar. Türklerin yaşam biçimlerine bağlı olarak Türkçenin söz varlığı içinde bitki adlarına göre, hayvan adlarının sayıca daha çok olduğu ifade edilir. Nitekim Türkçenin söz varlığı içinde ilk yazılı kaynaklardan itibaren başta at olmak üzere birçok hayvan adını ve bunlarla ilgili sözleri tespit etmek mümkündür. Türkçedeki hayvan adlarından biri de deve’dir. Bu çalışmada yalnızca deve ve deveyle ilgili söz varlığı üzerinde durduk. Türk dilinin söz varlığı ile ilgili çalışmalarda da Türkçenin ilk ansiklopedik sözlüğü olma niteliğini taşıyan ve Türk dili için paha biçilemez bir eser değerinde olan Divanu Lûgati’t-Türk, araştırmacılar için temel başvuru kaynaklarından birini oluşturur. Bu doğrultuda biz de çalışmamızda Divanu Lûgati’t-Türk’te yer alan deve ile ilgili söz varlığını görmeyi ve söz varlığından hareketle o dönem Türk toplumunun yaşamında bu hayvanın yerini belirlemeyi; Divanu Lugati’t-Türk’teki veriler ışığında Türkiye Türkçesi ağızlarında bu hayvanla ilgili söz varlığının genel bir değerlendirmesini yapmayı amaçladık. Deveyle ilgili söz varlığının Türkiye Türkçesi ağızlarıyla karşılaştırılmasında ağırlıklı olarak Derleme Sözlüğü’nü esas aldık.

Keywords: