Özet:

Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türk dili tarihinin ve Karahanlı döneminin bize kalanönemli eserlerinden biridir. Asıl adı Kitâbü Dîvânu Lügâti’t-Türk olan eser Türkçenin bilinen ilk sözlüğüdür. 1072’de yazılmaya başlanan eser 1077 yılında tamamlanmış ve Abbasi halifesi Ebü’l-Kasım Abdullah’a sunulmuştur. Araplara Türkçeyi öğretmeyi amaç edinen Dîvân’ın yazarı Kâşgarlı Mahmud Türklerin yaşadıkları coğrafyaları at sırtında karış karış gezerek onların dilleri, kültürleri, âdetleri, gelenek-görenekleri, yemek kültürleri, giyim kuşamları gibi o döneme ait çok sayıda önemli bilgiyi bizlerle paylaşmıştır. Diyarbakırlı Ali Emirî Efendi tarafından 1917’de İstanbul Beyazıt Sahaflar Çarşısındaki bir sahaftan satın alınan Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün tek yazma nüshası bulunmaktadır. Yaklaşık 8000 Türkçe kelimenin Arapça karşılığının verildiği eserde Kâşgarlı, Türkçe kelimelerin karşılıklarını göstermiş ve bunu halk dilinden derlediği örneklerle açıklamıştır. Türklerin boyları, örf, âdet ve gelenekleri üzerine önemli bilgilerin yer aldığı eserde aynı zamanda Türk dünyasını merkeze alan bir dünya haritası da yer almaktadır. Dîvânu Lugâti’t-Türk hakkında ilk çalışma Kilisli Muallim Rıfat Bilge tarafından yapılmıştır. Eser, Besim Atalay tarafından Türkçeye çevrildikten sonra Dîvân üzerinde çok sayıda kitap, makale ve tez çalışması yapılmıştır. Çalışmamızda Dîvânu Lügâti’t-Türk’te yer alan zaman kavramına ait söz varlığı alfabetik olarak listelenmiştir. Elde edilen dil malzemesi güne bağlı zaman kelimeleri, aylara ait zaman kelimeleri, mevsimlere ait zaman kelimeleri gibi başlıklar altında sıralanmıştır.

Anahtar Kelimeler: