Özet:

Bu çalışmanın konusu, ağıtlarda kader inancıdır. Ölüm karşısında yakınlarının acı ve ıstıraplarını ifade etmek için insanlar, ağıtlar yakmakta, dertlerini, acılarını, kederlerini, ağıtlar aracılığıyla dışa vurmaktadırlar. Kadercilik ise; Müslüman toplumunda kabullenme, boyun eğme, sabır ve rıza gösterme anlamında, kısaca “başa gelen çekilir” olarak kullanılmakta, ancak bu durumun, ağıtlara isyan, başkaldırı, feleğe, kadere lanet etme şeklinde yansıdığı da görülmektedir. Ağıtlarda kader inancını incelemeyi amaçlayan bu çalışma, kader algısının tek boyutlu olmadığını, ağıtlarda kabullenme, tevekkül, rıza göstermekten daha fazla, isyan yönünün de bulunduğunu, sonuç olarak ağıtlar bağlamında kaderciliğin farklı yönleri olduğunu ileri sürmektedir. Özellikle isyan duygusunun ağır bastığı ağıtlarda, zamansız ölüm, feleğe, kötü kadere atfedilmektedir. Bu çalışmada, ağıtlar, yükleme kuramının temel yaklaşımlarından hareketle incelenmektedir. Yükleme kuramında temel olarak, çevremizde yaşanan olayları anlamlandırırken veya başa çıkamadığımız süreçleri açıklarken kendimizin dışında, kontrol edemediğimiz bir merkeze atıf yapılır. Bu yaklaşım, düşünsel sorgulamamızı sonuçlandırmaya ve psikolojik olarak rahatlamaya yardımcı olur. Dolayısıyla ağıtların, yükleme kuramıyla uyumlu olarak acıyı hafifletme yönünde bir işlevi bulunmaktadır. Ağıtlarda ölüm hadisesindeki hüzün anlatılırken ölen kişinin iyilikleri dile getirilir. Aynı zamanda bu durumu İslamî düşünce ve anlayışın da gereği olarak görmek mümkündür. Kader inancı bağlamında Türkiye Türkçesinden seçme ağıtlar bu çalışmanın sınırlarını oluşturmaktadır. Sözlü kültür içinde kavram olarak ağıtlar ele alındıktan sonra ağıtlarda kader inancını temsilen, “felek” tasvirlerine değinilecek, ikinci bölümde de ağıtlarda isyan ile teslimiyet arasında kader inancının yansımaları örneklendirilecektir.

Anahtar Kelimeler: