Özet:

In dentistry, before ergonomical arrangements, existing risk factors must be evaluated. The main ergonomical risk factors in dentistry can be categorized as environmental risk factors, working type related risk factors, posture related risk factors, equipmental risk factors and psychosocial risk factors. If, a balance between working and resting is achieved and ergonomical principles are applied to dental clinics and if the appropriate working strategies can be improved, disorders that occurred as a result of non-ergonomic practices, can be prevented. In this review, ergonomical risk factors in dentistry and ergonomic arrangements that necessary in dental clinics are mentioned. Ergonomic risk factors, Ergonomical principles. şekilde çalışmasını, üretkenliğini ve konforunu sağlayan ergonomik kurallar çoğu zaman göz ardı edilmektedir. Çalışma alanlarının ergonomik olmayan dizaynı, plansız çalışma saatleri ve ergonomik olmayan ünit, araç-gereç ve el aletlerinin kullanımı diş hekimlerinin sağlıklı ve verimli çalışmasını ve mesleki memnuniyetini önemli ölçüde etkilemektedir. Derleme/ Review * SDÜ Diş Hekimliği Fakültesi, Pedodonti AD. nönü Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı MalatyaDİŞ HEKİMLİĞİNDE ERGONOMİK RİSK FAKTÖRLERİ Diş hekimliği mesleğinin uygulanmasında ortaya çıkan ergonomik risk faktörleri; çevresel risk faktörleri, çalışma biçimi ile ilgili risk faktörleri, duruş ile ilgili risk faktörleri, kullanılan araç-gereçler ile ilgili risk faktörleri ve psikososyal risk faktörleri olarak sınıflandırılabilir. Çevresel Risk Faktörleri Ergonomik olarak düzenlenmemiş çalışma alanında diş hekiminin, manevra kabiliyeti azalmakta ve karışıklık nedeniyle hatalar artmaktadır.Günümüzde, diş hekimi kliniklerinde yaygın olarak kullanılmaya başlanan teknolojik ekipmanlar nedeniyle oluşan dağınıklık; işin seri bir biçimde akışını engelleyebilmekte ve hatta tedavi sürecini yavaşlatabilmektedir. Uygun olmayan klinik dizaynının yanısıra; çalışılan ortamın aydınlatması, yetersiz hava kalitesi, kötü kokular, yetersiz yalıtım, sıcaklık, nem (rutubet) oranı, ortamdaki kalabalık ve çevreden gelen gürültü etkenleri çevresel ergonomik risk faktörlerini oluşturmaktadır.Çalışma Biçimi ile İlgili Risk Faktörleri Ergonomik olmayan çalışmalara bağlı hasarların gelişiminde fiziksel iş yükü önemli bir etkendir. Normal koşullarda, hasar gören dokular dinlenme sırasında tamir edilir, ancak çoğu zaman bu hasarlar, yetersiz dinlenme süreleri nedeniyle tamir edilebilir aşamayı geçmektedir.Diş hekimleri, uzun çalışma sürelerinin, yaşadıkları ağrılar üzerinde büyük etkisi olduğunu belirtmektedirler.4,5 Yapılan bir çalışmada, diş hekimlerinin %29,9’unun hiç ara vermeden çalıştığı ve pek çoğunun günde 1 kere ara vererek yaklaşık 8 saat çalıştığı belirlenmiştir. Ayrıca mesleki hastalık semptomlarının çoğunun, meslek başında geçirilen 6-10. yıllar arasında meydana geldiği bildirilmiş ve çalışılan yıl sayısı arttıkça bu semptomların çoğaldığı görülmüştür.Çalışma saatlerinin düzensizliğinin yanısıra; nöbetli-vardiyalı çalışma, yetersiz molalar, gerçek dışı süre sınırlamaları ve üretim hedefleri de diş hekimlerinin çalışma biçimine bağlı olarak sahip olduğu ergonomik risk faktörleri arasında yer almaktadır.1,7 Lehto ve ark. (1991) tarafından yapılan bir araştırmada, son 1 yıl içerisinde yaşanan ağrı şikayetleri prevalansının; maaşlı çalışan diş hekimlerinde özel çalışanlara göre daha yüksek olduğu sonucuna varılmıştır.Ayrıca, klinik işlemlerin çoğunluğunu bir yardımcı personel ile birlikte ‘4 elle diş hekimliği’ yöntemi ile gerçekleştiren hekimlerin, boyun-omuz ağrıları yaşama olasılığının tek başına çalışanlara göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir.Duruş ile İlgili Risk Faktörleri Diş hekimlerinin, uzun süreler boyunca, tekrarlayan şekilde, rahatsız duruş pozisyonunda gerçekleştirdikleri uygulamalar, mesleki hasarların oluşumunda önemli risk faktörleridir. İnsan vücudu yaşam için gerekli hareketleri yapmaya uygun olup ‘çok uzun süre aynı vücut pozisyonunu sürdürmek’ için tasarlanmamıştır, bu nedenle diş hekimliği gibi sabit ve oturularak yapılan hareketsiz mesleklerde ergonomik risk faktörleri, artış göstermektedir.3,9 Hastanın ya da hekimin kötü konumlanması, ileriye doğru eğilme, baş-boyun ve gövdenin bir yöne doğru tekrarlayan rotasyonları, kolların gövdeden uzak pozisyonda kullanımı, aşırı yüklenme, boynun kamburlaştırılması ve gergin şekilde oturma gibi doğal olmayan ya da uygunsuz çalışma duruşları (Resim 1,2) bu risk faktörlerine örnek olarak verilebilmektedir. Ayrıca, çalışma alanında direkt görüşteki zorluk, hassasiyet gerektiren özel klinik uygulamalar ve tekrarlayan elle kavrama hareketleri ağız sağlığı çalışanlarına özgü duruş problemleri oluşumunda rol oynamaktadır.3,4 Diş hekimi sandalyede oturup hastaya doğru eğildiğinde, lumbar kıvrım düzleşmektedir. Bu nedenlerden ötürü oturarak çalışma pozisyonlarının, rahatsızlık ve sakatlanma durumlarını engellediği söylenemez. Sırttaki basıncın azaltılması içiniyi yöntem ayakta duruş pozisyonudur ancak diş hekimleri uzun çalışma süreleri nedeniyle çoğu zaman oturma gereksinimi duymaktadırlar.10,11 Resim1-2. Doğal olmayan, uygunsuz çalışma duruşu. Kullanılan Ünit, Araç-Gereç ve Aletler ile İlgili Risk Faktörleri Ergonomik olmayan ünit, araç-gereç ve el aletlerinin kullanımı; boyun, sırt ve özellikle el-bilek bölgesinde meydana gelebilecek mesleki hasarlar açısından önemli risk faktörleridir. Ergonomiye uygun olmayan ünit dizaynı ve taşıyıcı sistemlerin yerleşimi, hekim sandalyesinin özellikleri (şekli, yerden yüksekliği, sırt desteği, kolçakları…), hasta koltuğunun özellikleri (kalınlığı, ayarlanabilirliği…), çalışma ışığının konumu, mekanik aletlerin titreşimi ve el aletlerinin sertlik, ağırlık, denge, çap ve dokusu diş hekimlerinin nötral çalışma duruşunu etkileyen, özellikle karpal tünel üzerinde olmak üzere kas ve iskelet sistemi üzerinde potansiyel baskıları artıran, dolayısıyla ergonomik risk faktörleri arasında yer alan etmenlerdir.5,6 Bunların yanında, uzun süre uygun olmayan eldivenlerin kullanımı da parmaklar üzerinde baskı oluşumuna, ve damarlarda büzülmeye ya da parmak kaslarında yorulmaya neden olabilmektedir.Gürültülü aletlerin zayıf izolasyonu ve iyi bir duruş sağlamaya yardımcı araç-gereç ve aletlere olan ilginin yetersizliği de bu grup risk faktörleri arasında sayılabilmektedir.Psikososyal Risk Faktörleri Diş sağlığının korunması adına başarılı tedavilerin gerçekleştirilmesi başlı başına stresli bir iştir ve diş hekimlerinin sık sık maruz kaldıkları ruhsal stres etkenleri ergonomik risk faktörleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışma ortamında yaşanan ruhsal stres, süreklilik, zayıf özerklik, ayrımcılık, zayıf iletişim, eksik sosyal destek gibi durumlar bu risk faktörleri arasında yer almaktadır. Ayrıca, hekimin yaşadığı finansal sorunlar ve yaşanan ruhsal stresin kas-iskelet sistemi hastalıkları oluşumuna etkisinin kabul edilmemesi de psikososyal risk faktörleri olarak kabul edilmektedir.11,13,14 Bu nedenlerle, mesleki hasarların etkenleri arasında; fiziksel faktörlerin yanında psikososyal faktörler ve kişisel özelliklerin de yer aldığı unutulmamalıdır. FARKINDALIK VE ALINACAK ÖNLEMLER Çalışma ve dinlenme arasında bir denge kurulabildiği, ergonomik prensiplerin uygulanabildiği, uygun çalışma stratejileri geliştirilebilindiği ve çalışma alanında kaza ve sakatlanmalardan kaçınıldığı takdirde ergonomik olmayan çalışmalara bağlı oluşan hasarlar önlenebilmektedir. Bu konuda diş hekimlerinin kişisel farkındalığı çok önemlidir. Ergonomik olmayan çalışmalara bağlı oluşan rahatsızlıklarda, belirtiler görüldüğünde vakit kaybedilmeden konunun uzmanı bir hekimden yardım alınmalıdır. Ne yazık ki diş hekimleri, çoğu zaman bu belirti ve kısıtlanmalara rağmen finansal baskılar ya da aşırı iş yükü nedeniyle çalışmaya devam edebilmektedirler. Diş hekimlerinin daha sağlıklı ve uzun bir çalışma hayatına sahip olabilmeleri için ergonomiye uygun; ofis ve klinik düzenlemesi, çalışma duruşu ve zaman planlaması yapılmalı ayrıca; dental ünitin, eşyaların, araç-gereç ve aletlerin seçiminde ergonomik prensipler göz önünde bulundurulmalıdır. Ergonomiye Uygun Ofis ve Klinik Düzenlemesi Dental ofisin ve kliniklerin ergonomik olarak ve çalışma şartları göz önünde bulundurularak düzenlenmesi, diş hekimliği uygulamaları sırasında hastaların, personelin ve diş hekimlerinin kendilerini daha iyi hissetmesini ve güvenliğini sağlamaktadır. Wittenstrom & Kawaguchi, dental ofisi, kullanım amaçlarına göre; ‘insan merkezli bölümler’ ve ‘makina ya da iş merkezli bölümler’ olarak 2 ana başlık altında bölgelendirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler: