Özet:

XIX. yüzyılın ikinci yarısında batılılaşmanın etkisiyle Osmanlı eğitim sisteminde gerçekleştirilmeye başlanan modernleşme çabaları toplumsal bir destek görmemiş ve mahalli mektepler dışında eğitim konusu halk arasında rağbet görmemiştir. Ancak Osmanlı toplumunda Tanzimat sonrası reformların gayrimüslimler lehine hissedilir hale gelmesi, batı nüfuzunun artması ve özellikle de 1856 Islahat Fermanı ile birlikte Müslümanlar karşısında gayrimüslimlerin ekonomik ve sosyal refahlarının artması, Müslüman okumuş kesim ile ulema arasında İslami eğitimin geri kalmışlığıyla alakalı bir farkındalık meydana getirmiştir. Bu nedenle başkentte ve vilayetlerde genel eğitimi düzene koymayı amaçlayan ilk kapsamlı hukuki metin olan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi hazırlanmıştır. Osmanlı Devleti bu nizamname ile ilkokulların yapısına ve ilkokul öğretmenlerinin mesleki formasyonuna daha çok önem vermeye başlamış, ilkokullar medresenin etki alanından çıkarılmıştır. Öte yandan “Osmanlıcılık” fikrinin bir amacı olarak Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile Müslüman, gayrimüslim ve ecnebi okulları müşterek hukuki bir çatı altında birleştirilmek istenmiştir. Fakat Nizamname 1869’da yayınlanmasına rağmen ancak 1880’de fiiliyata geçirilebilmiş, o da farklı yer ve zamanlarda mümkün olmuştur. Maarif-i Umumiye Nezareti XIX. yüzyılın sonlarına doğru oldukça ihtisaslaşmış bir kurum haline gelmiştir. Taşradaki okulların eğitim kalitesinin düşüklüğü göz önüne alındığında, Maarif-i Umumiye Nezareti’nin başlıca amacının taşradaki halka temel okuma-yazma eğitimini verecek öğretmenleri kısa sürede yetiştirmek olduğu söylenebilir. Bu çalışmada Türk eğitim tarihinde önemli bir yeri olan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’yle Osmanlı eğitim sisteminde gerçekleştirilen düzenlemelere değinilmiş ve bu nizamnamenin eğitim sistemindeki etkileri analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: