Özet:

Doğu Anadolu, yüksek ve engebeli coğrafyası nedeniyle doğu ile batı ve kuzey ile güney arasında önemli geçitlerin bölgesidir. Bu zorlu coğrafyada yerleşimler Paleolitik Çağ’dan itibaren görülse de asıl organize yerleşimlerin Tunç Çağı ile birlikte başladığı anlaşılmaktadır. Bu dönemde Doğu Anadolu’yu da içine alan yeni bir kültürün ortaya çıktığı görülmektedir. M.Ö. IV. binin sonlarından M.Ö. II. binin başlarına kadar etkinliğini koruyan Kafkaslardan Fırat’a kadar uzanan coğrafyada görülen bu kültür, çok çeşitli isimlerle adlandırılmaktadır: Karaz Kültürü, Khirbet Kerak Kültürü, Kura-Aras Kültürü, Eski Transkafkasya Kültürü, Doğu Anadolu’nun Erken Bronz Çağı Kültürü, Erken Transkafkasya Kültürü, Kırmızı-Siyah Açkılı Keramik Kültürü, Yanık Kültürü, Verimli Hilal Dışındaki Kültür, Transkafkasya'nın Eneolitik Kültürü bu isimlendirmelerden birkaçıdır. Bizlerin Karaz ismini tercih ettiğimiz kültür için orijin bölgesi olarak ileri sürülen Erzurum ayrı bir öneme sahiptir. Erzurum’da bu çağa tarihlendirilen, 9’u kazı çalışmalarıyla 75’i yüzey araştırmaları ile tespit edilen, 83 merkez bilinmektedir. Bu merkezlerden genellikle ovadaki höyükler kazılmış olmasına rağmen, merkezlerin büyük bir kısmını 2000 m. üzerinde stratejik konuma sahip kaleler oluşturmaktadır. Bu merkezlerin sahip olduğu stratejik konum daha sonraki dönemlerde de kullanılmasının temel nedenidir. Bu nedenledir ki Erzurum bölgesinde Geç Kalkolitik / İlk Tunç Çağı ile birlikte başlayan organize yerleşimler istisnalar hariç aralıksız olarak Ortaçağ’a kadar devam etmiştir. Bu makale ile bölgenin belki de ilk organize yerleşimlerin görüldüğü Tunç Çağı’ndaki durumu değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: