Özet:

Uzun anlatı türlerinden olan roman, Tanzimat Dönemi Türk edebiyatına önce çeviri yoluyla girmiş; sonra da taklit yoluyla yerli romanlar yazılmaya başlanmıştır. Roman türü, modern dünyanın ya da Batı kültürünün Türk toplumunca tanınmasında bir araç vazifesi üstlenmiştir. Batılı değerlerin ve yaşam tarzının romanlardan yüzeysel bir şekilde öğrenilmesi, başta giyim kuşam olmak üzere yaşamın her alanında bir yozlaşmadan söz edilmesine yol açmıştır. Ardından Batılı değerler karşısında geleneksel değerlerin sorgulanmasıyla bir zihniyet çatışmasının yaşandığını da yine birçok romandan tespit etmek mümkündür. Servet-i Fünun romanlarında ise roman türünün modern anlamda gelişim göstermesinin yanı sıra, iyiden iyiye Batı kültürünün bilinçli olarak yazarlarca tanıtılmaya çalışıldığı görülmektedir. Bu dönem romanlarında artık roman kişilerinin çoğu bir Batılı gibi yaşamaya başlamış; geleneksel ve millî değerlerden kopmuştur. Bunların yanı sıra Batı sanat kurumlarının özellikle Batı edebiyatın bu dönem romanlarında övüldüğü görülmektedir. Servet-i Fünun edebiyat anlayışını sergilemesi bakımından Halit Ziya Uşaklıgil’in Mai ve Siyah romanının Türk edebiyatında önemli bir yeri vardır. Bu romanı, Jack London’ın Martin Eden romanıyla kurgu ve içerik yönüyle benzerliği bakımından karşılaştırarak inceleyeceğiz. Uzun anlatıya dayalı edebî metinler, çoğunlukla bir ya da birden fazla çatışma unsuru üzerine kurgulanır. Onun için metnin yüzey ve derin yapısında pek çok gerçeklik görmek mümkündür. Kişiler çoğunlukla amaca giden yolda “araç değerler” ve “yüksek değerler”in çatışmasını, insan doğası gereği yaşarlar. Bu gerçeklerden hareketle Mai ve Siyah ile Martin Eden’daki roman kahramanlarını sosyal çevreleriyle birlikte ele alıp, tiplerin benzer ve farklı kişilik özelliklerini karşılaştırmak bu çalışmanın amacıdır. Bu sebepten her iki romanda dabelirgin konu olan “varlık sorunsalı” karşısında, yenilgi ya da kaçış olarak değerlendirebileceğimiz ortak temaların, başka bir deyişle, yaşama sevincini ifade eden “mai hayaller”in yerini “siyah bir ümitsizliğe” nasıl bıraktığı tahlil edilecektir. Değerlendirme yaparken sanat açısından hangi romanın daha nitelikli olduğu gibi bir kıyaslama yapılmayacaktır.

Anahtar Kelimeler: