Özet:

Tarım, insanlık tarihinin başlangıcından bu yana, hem en önemli geçim kaynağı olması hem de ekonomik disiplinlerin gelişmesinde dikkat edilen ilk sektör olması sebebiyle varlığını her dönem hassasiyetle sürdürmüştür. Uluslararası gelişmişlik yarışının başlaması ile kalkınma kavramının literatürlerde öne çıkması; ekonomik kalkınmanın yıldızını parlatırken tarım sektörünün önemini azaltmıştır. Tarıma uygun politikaların geliştirilmesinin yavaşlaması ve daha çok sanayiye önem verilmesi bir bakıma ekonomik kalkınmanın az gelişmiş ülkelerde başarısızlıkla sonuçlanmasına yol açmıştır.Tarım sektörü, gelişmekte olan ülkelerde gelişme sürecinin ilk evrelerinde ekonominin en önemli sektörü konumundadır. Bu çalışmanın amacı, ekonomik kalkınmada tarımın rolü ve önemini araştırmak ve Türkiye üzerine bir değerlendirme yapmaktır. Tarım sektörü, sahip olduğu özellikleri ve içeriği ile karmaşık bir yapıya sahiptir. Tarımın hava koşullarına ve toprağa bağlılığı onun süreklilik arz etmemesine, istikrarlı bir yapıda seyretmemesine; bu nedenle de ekonomistler tarafından geri planda tutularak, sektörün gelişim evresinde bir takım aksaklıkların oluşmasına sebebiyet vermiştir. Ekonomistlerin sanayi ve hizmet sektörlerini destekleyici yaklaşımları, yatırımcıların da ‘’tarım sektöründeki belirsizlik ve risklerin fazlalığı’’ konusundaki endişelerini arttırmış; böylelikle gelişmenin ilk ayağının tarımsal faaliyetleri azaltmak olduğu yönünde yanlış bir düşünce gelişmiştir. Tarımsal politikaların göz ardı edilmesinde etkili olan bu olumsuz düşünce, reel tarımsal ürün fiyatlarını düşürerek tarımsal faaliyette bulunanların refah seviyesini azaltmış, neticesinde de verimlilik konusunda ciddi sıkıntıların yaşanmasına kaynak teşkil etmiştir. Değerlendirilmelerin tek bir yönde ilerlemesi tarımın ekonomik kalkınmadaki rolünün de eksik tanımlamalarla devam etmesine yol açmıştır. Oysa ki ekonomik kalkınmadaki tarım; birçok açıdan avantajlı bir görünüme sahiptir. Tarımın ekonomik kalkınmadaki rolünün ne olacağı konusunda açıklamalar yapılmadan önce, bazı kavramların da anlaşılır şekilde ifade edilmesi gerekmektedir. Her şeyden önce tarım; düzenli bir faaliyeti gerekli kılmaktadır. Düzenli bir faaliyet, ‘’yaşamsal, yaşama ait olan etkinlik ‘’ olarak nitelendirilmektedir. Bu, aynı zamanda üretimi, devamlılığı, verimliliği ve pazarlamayı da içine alan bir döngüdür. Ekonomik kalkınma; ekonomik göstergeleri incelerken sosyal, siyasal, psikolojik ve uluslararası faktörleri de içine alan bütüncül, dinamik bir yapıyı ifade etmektedir. Bu bütünlük içerisinde tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin de birbirlerine yardım eder niteliğe kavuşturulması da önemli bir aşamayı oluşturmaktadır. Çünkü tarımın ekonomik kalkınmaya katkıları bu bütünleşme aşamasında daha net görülebilmektedir. Tarımsal yapılanmanın ekonomik kalkınmadaki yerine değinen Rostow’a göre de toplumsal yapılanmanın ilk aşamasında tarım öncelikli bir konuma sahiptir. Ona göre geleneksel toplumda insanların temel faaliyetleri tarımsal faaliyetlerdir ve tarımsal alanda sağlanan istikrar ile diğer aşamalara geçiş kolaylaşabilir. Fakat ona göre kalkınma aşamalarının kitle tüketim aşamasına gelmesi ile tarımın sektörel payı daha az seviyelere indirilmelidir Kalkınma konusunda çalışan iktisatçıların tarım sektörünü de kapsayan açıklamaları aslında sürecin ilk ayağının tarım ve toprak olduğunu da açıkça ortaya koymaktadır. Rodan’a göre de kalkınma için gerekli atmosfer ancak asgari bir hız ve miktarda gerçekleştirilecek yatırımlar aracılığıyla ortaya çıkacaktır. ‘Büyük itiş’ olarak adlandırdığı bu sürecin kalkınmanın önündeki ekonomik engelleri kaldıracağını ileri sürerek aslında sanayinin hammadde ihtiyacının sağlanıp, çeşitliliğinin arttırılmasında da etken olan tarım sektörünü vurgulamaktadır Tarımın ekonomik kalkınmaya katkısı çeşitli yönlerden önemli bir süreci kapsamaktadır. Uygulanan politikaların, sanayiye yönelik teşvik çalışmalarını destekler nitelikte olması kalkınma sürecinde tarım sektöründeki aksaklıkların fark edilememesine yol açmaktadır. Oysa gelişme süreci tüm sektörlerin koordine edilip uyumlu bir şekilde çalışabilmesi ve bu sektörlere uygun işgücünün verimli olarak kullandırılabilmesi ile gerçekleşebilmektedir. Kalkınma kuramlarının da hep teknoloji ve sanayi üzerinden azgelişmiş ülkeleri değerlendirmesi yıllardır süregelen yanlış anlaşılmanın eksik yönünü de oluşturmaktadır. Tarım bir ülkenin ana kaynağıdır. Hem gelir kaynağı olarak hem de gıda ihtiyaçlarını uygun şekilde karşılaması bakımından diğer sektörlere oranla gelişme sürecinde desteklenmesi gereken ilk faaliyettir. Bir ülke sağladığı hammaddeleri ve bunu ucuz halde tamamlayabilmesi ile sanayisini geliştirebilir ve pazarlayabilir. Bu açıdan ekonomik kalkınma sürecinde tarımın ikinci planda değerlendirilmesi kalkınma sürecini sekteye uğratan bir yaklaşım sergilememize neden olur. Tüm bu bilgiler ışığında bu çalışmanın amacı; tarımın ekonomik kalkınmadaki yerini ve önemini ortaya koymak ve bu olgunun Türkiye’deki görünümüne değinmektir.

Anahtar Kelimeler: