Özet:

Kült, Tanrı veya Tanrı olarak kabul edilen tabiatüstü güçlere sahip varlıklara saygı göstermek, onlara tapınma ve bağlılığı ifade eden söz ve hareketlerde bulunmaktır. Kült, ilkel inançlardan ilahî ve beşerî dinlere kadar bütün inanç sistemleri içinde görülür. Türk halk kültüründe de atalar, Gök Tanrı, yer-su (dağ, ağaç, su), ateş, hayvan, ölüler kültleri vardır. Çeşitli tabiat unsurlarına atfedilen değerlerin bir kısmı halk inançları içinde yaşarken bir kısmı da edebî eserlerde varlığını sürdürür. Eski Türkler tabiatta bazı gizli güçlerin bulunduğuna inanıyorlardı. Tabiat varlıkları birer ruha sahiptirler. Bu ruhlar iyi ve kötü ruhlar şeklinde iki gruba ayrılıyordu. Türkler tabiat ruhlarına at ve koyun kurban ederlerdi. Eski Türklerde medeniyetin beşiği olarak kabul edilen ağaca ve ağaç sevgisine çok önem verilirdi. Türk inanç sisteminde kutsal ağaçlar, Gök Tanrı’nın simgeleri arasındadır. Bu ağaçlar gökte bulunan ve Tanrı’nın yaşadığına inanılan cennete kadar yükselmektedir. Türk mitolojisinde tüm ağaçlar kutsal değildir. Kutsal olarak kabul edilen ağaçların belli özellikleri vardır. İlkel zamanlarda sade bir ağaca tapınılmamıştır. Ağaçtan tezahür eden, onun ima ettiği bir şeyden ötürü ona hürmet edilmiştir. Ağacın kendisinden ziyade, onun arkasında var olduğu düşünülen birtakım gizli ruhanî varlıklara karşı bir saygı vardır. Bir ağaç ifade ettiği güçten ötürü kutsal olarak kabul edilmiştir. Çalışmamızda önce en eski devirlerden itibaren Türkler arasında var olduğu tespit edilen kutsal ağaç ve ağaç kültü ile ilgili inanış ve uygulamalar hakkında bilgi verilmiş, daha sonra on beş Şor kahramanlık destanında ağaç kültünün varlığı incelenmiştir. İnceleme sonucunda, destanlarda eski Türk inancının izlerini taşıtan ağaç kültünün güçlü biçimde var olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler: