Özet:

Şebinkarahisar’da Osmanlı öncesinin, bilinen ilk İslam mabedi olma özelliği taşıyan Taş Mescit, Vakıf kayıtlarına göre Behramşah hanedanından Melik Ahmed Bey oğlu Melik Hasan Bey’in idaresi zamanında, 1418’de Kebfuniyeli Mehmed bin Abdullah adlı bir hayır sever tarafından yaptırılmıştır. Döneminin iskân politikası gereği kasaba merkezinin dış çeperinde inşa edilmiş olan Taş Mescit’in çevresinde gelişen imar faaliyetleri, Osmanlı döneminde “Mahalle-i Taş Mescid” adıyla müstakil bir iskân alanını ortaya çıkarmış olup, mescidin giderleri için kasaba içinden ve civar köylerden çok sayıda taşınmaz mescide vakfedilmiştir. Yapıldığı dönemde önemli bir misyona sahip olan bu küçük yapı hakkında bilgi veren yayınların pek çoğunda, arşiv verilerine dayanmaksızın kısıtlı bilgilerle eksik ve hatta hatalı tanımlamalarda bulunulmuştur. 1418 tarihli bir vakfiyeden 1940 yılındaki tapu işlemine kadar değişik arşiv materyallerinde mescit ile ilgili çok sayıda veri yer almakta ve bu veriler yapının tarihi serüvenini açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Küçük boyutlu ve kare planlı bir yapı olan mescit, özellikle beşik tonozlu örtü sistemi ile mescit mimarisinde ünik bir örnek olarak karşımıza çıkar. Gerek bu özelliği gerekse Şebinkarahisar tarihi topografyasındaki konumu itibarı ile mescidin müstakil bir bina değil, zaviyeye ait yapılardan biri olduğu değerlendirilmektedir. 1915 Ermeni olayları ve 1939 depreminde ağır hasar görmüş olan yapı, 1988 yılında örtü sisteminin çökmesiyle günümüze moloz yığını halinde ulaşmıştır. Bu süreçte, batı duvarındaki kaplama malzemesi olarak kullanılan dörtgen şekilli kesme taşların sökülerek başka yapılara nakledildiği, mihrabından kalan parçaların Müftü Camisi’nin mihrabının inşasında kullanıldığı tespit edilmiştir. Giresun genelindeki Osmanlı öncesi dönemlerden kalma birkaç İslam yapısından biri olan Taş Mescit’in tarihi serüveni, mimari biçimlenişi ve özgün şekline dair restitüsyon denemesi bu yazının konusunu oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler: