Özet:

Ahkâm Defterleri, Divanıhümayun sicilleri içerisinde çok önemli bir yere sahiptir. Temelde halkın şikâyetlerini ihtiva eden bu defterler, merkezden yazılan hükümler olmasının yanı sıra sancaklardan karyelere kadar birçok bölgenin tarihine ışık tutmaları önemlerini daha da arttırmaktadır. Osmanlı Devleti’nde halk ve devlet görevlileri uğradıkları haksızlıkların bertaraf edilmesi için divana müracaat etmekten çekinmemişlerdir. İlk dönemlerde devlete ait meselelerle halka ait şikâyetler Mühimme Defterleri’ne kaydedilirken XVII. yüzyılda şikâyetlerin yoğunlaşmasıyla birlikte müstakil olarak Şikâyet Defterleri oluşturulmuştur. Şikâyetlerde yoğunluğun giderek artması ile XVIII. yüzyılda dönemin reisülküttabı Ragıb Mehmed Efendi tarafından şikâyetlerin eyaletlere göre tasnif edildiği Ahkâmü’ş-şikâyât/Ahkâm-ı Şikâyet defterleri tutulmaya başlanmıştır. Bu dönemde ahkâm defterleri tutulan eyaletlerden biri de Erzurum Beylerbeyiliği’ne aittir. Bu çalışmada toplam on dokuz ahkâm defteri olan Erzurum defterlerinin ilki olan 1 numaralı ve H. 1155-1162/M. 1742-1749 yılları arasında hükümleri ihtiva etmektedir. Bu defterde yer alan hükümlerde XVIII. yüzyılda Erzurum Beylerbeyiliği ve bağlı sancakların sosyal, iktisadi, askerî, idari vs. açılardan tarihi hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir.

Anahtar Kelimeler: