Özet:

Tanzimat’tan önce Osmanlı Tarihi, İslam Tarihi ve daha ziyade yüksek okullarda Tarih-i Umûmî (Genel Tarih) dersleri okutuluyordu. Bu gelenek bazı değişikliklerle Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar sürdü. Ancak, 19. yüzyıldan itibaren Batılılaşmayla birlikte tarih yazımı ve öğretiminde bazı değişiklikler gerçekleşti. 1869 tarihli Maarif-i Umûmîye Nizamnamesi’nde ilköğretimden yüksek öğretime kadar tüm eğitim kademelerindeki mekteplerde “Muhtasar Tarih-i Osmanî”, “Tarih-i Umûmî ve Tarih-i Osmanî”, “Muhtasar Tarih ve Coğrafya” ve “Tarih-i Umûmî” gibi muhtelif derslere yer verildi. Tanzimat’tan sonra birçok tarih ders kitabı yayınlanmıştır. Bunlar arasında Tarih-i Umûmîler, Batı etkisininfazla görüldüğü kitaplardır. Yusuf Akçura, Abdülaziz döneminden Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar okutulan Tarih-i Umûmî kitaplarındaki Batı etkisini örnekleriyle ortaya koymuştur. Batıdan yararlanılarak ve Türk dünyasına önem verilerek yazılan ilk Tarih-i Umûmî kitabı, Süleyman Paşa’nın 1876’da yazdığı Tarih-i Âlem’dir. Daha sonraları Selim Sabit’in Muhtasar Tarih-i Osmanî, İbrahim Necati’nin Yeni Osmanlı Tarihi, Ali Cevad’ın Muhtasar Osmanlı Tarihi ve Abdurrahman Şeref Bey’in Tarih-i Devlet-i Osmaniye adıyla iki ciltlik kitabı yayınlamıştır. II. Abdülhamid’in saltanatının başlarında Mizancı Murat Bey, Hakkı Bey, Binbaşı Ali Tevfik Bey Tarih-i Umûmî kitapları yazdılar. II. Abdülhamid, 1890’lardan itibaren tarih öğretiminde sınırlandırmalar getirdi. 1893 tarihli programla sıbyan mekteplerinden tarih dersi ile rüşdiyelerde okutulan Tarih-i Umûmî kaldırıldı. II. Meşrutiyet döneminde okulların tarih müfredatı üzerindeki sınırlamalar kalktı. Rüşdiye, sultaniye ve idadiye programlarında Osmanlı Tarihi, Umumî Tarih ve Asr-ı Hâzır tarihlerine yer verilmiştir. Bu okullarda okutulmak üzere Ali Reşad, Ali Seydi, Mehmet Şakir, Ahmet Refik (Altınay), A. Nüzhet ve Hüseyin Cahit (Yalçın) tarafından muhtelif tarih ders kitapları yayınlanmıştır. Bu dönemde, tarih öğretim yöntemleriyle ilgili yeni görüş ve uygulamalara yer verilmiştir. İstanbul Dârülmuallimîn’inde önemli ıslahatlar gerçekleştiren Satı Bey, Tedrisat-ı İbtidâîye Mecmuası’nda tarih öğretim usulleriyle ilgili görüşlerini dile getirdiği gibi, bu düşüncelerinin uygulanması için büyük çaba sarf etti. Balkan Savaşlarından sonra Osmanlıcılığın yerini Türkçülük almaya başlamışsa da, bu durum tarih öğretimine pek yansımamıştır. Milli Mücadele dönemi ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında tarih öğretimi, önemli ölçüde İkinci Meşrutiyet döneminin devamı şeklinde sürdürüldü. 1930’lara gelinceye kadar ilköğretim tarih müfredat ve ders kitaplarında bazı değişiklikler yapıldı ise de, lise eğitiminde benzer değişiklikler aynı oranda gerçekleştirilemedi. 1930’lardan itibaren tarih öğretimi Türk Tarih tezine uygun olarak, yeni tarih anlayışı çerçevesinde düzenlenmiştir. Yeni anlayışa uygun ders kitapları hazırlanmıştır. Makalede, Türkiye’de tarih öğretimi Tanzimat’tan Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar gelen süreç içerisinde ele alınmaktadır. Bu çerçevede tarih müfredatları, okutulan dersler, ders kitapları ve yazarları, öğretim metotlarındaki değişiklikler kronolojik bir sırayla incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler: