Özet:

Nisan 1911’de Genç Kalemler dergisinde yayımlanan “Yeni Lisan” makalesiyle dil ve edebiyatı esas alan ancak sosyo-kültürel ve siyasal tesirleri olan geniş çaplı bir hareket başlamıştır. Türk edebiyatının gelişim sürecini belirgin bir şekilde etkileyen hareketin sadece Genç Kalemler’in yazar kadrosunun başarısı olarak görülmesi, hareketi hazırlayan faaliyetlerin katkılarını ihmal etmek anlamına gelmektedir. Genç Kalemler ve Ömer Seyfettin, Mehmet Necip Bey ve Türk Derneği gibi isim ve teşkilatları başarılarına ortak etmezler. Fakat Yeni Lisan’ın çok kısa bir zaman içerisinde geniş bir karşılık bulması, hareketin olgunlaştırıcı bir geçmişe sahip olduğunu düşündürmektedir. Buradan yola çıkarak başlangıcı Tanzimat yıllarına kadar götürülebilen dilde ve edebiyatta millî kaynaklara dönüş amacı taşıyan anlayışın nihai prensiplerinin, 1911’de Genç Kalemler’le belirlendiği söylenebilir. 1908 yılında kurulan Türk Derneği, ilk Türkçü teşkilattır. Türk Derneği, dil ve edebiyat sahasına katkı sunan neşriyat faaliyetleriyle, aynı konularda yürüttüğü geniş tartışma ortamı ve ileri sürdüğü tekliflerle Türkoloji ve Türkçülük düşüncesinin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Dernek, 1911’de yayımlamaya başladığı çoğunlukla Türkoloji çalışmalarını barındıran Türk Derneği dergisiyle faaliyet alanını genişletmiştir. Bunun yanında Türk Derneği’nin aynı amacı benimsemiş olan Genç Kalemler’le hemen hemen aynı dönemlerde yayın hayatına başlaması ve bu iki dergiyi destekleyen siyasal yapıların benzerliği dikkat çekicidir. Bu çalışmada Türk Derneği’nin Yeni Lisan hareketinde görmezden gelindiği düşünülen katkıları üzerinde durulacaktır. Bunun için öncelikle iki oluşum amaçları, prensipleri, çalışmaları açısından karşılaştırılacaktır. Diğer yandan öncü isimlerinin anı ve değerlendirmeleri gözden geçirilecek ve sonraki yıllarda bu konu hakkında düşünen Türkologların ilgili tespitlerine başvurularak Türk Derneği’nin Yeni Lisan hareketine katkıları somutlaştırılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: