Özet:

                Çağdaş Azerbaycan edebiyatının meşhur eğitimci ve tiyatrocularından olan Reşid Bey Efendiyev, Mirza Fethali Ahundzade realist edebi mektebinin başarılı temsilcilerindendir. 1863 yılında Şeki’de bir ruhani ailesinin ferdi olarak dünyaya gelen Efendiyev, ailesinin çabalarıyla iyi bir eğitim almıştır. Zeki bir öğrenci olduğunu tespit eden öğretmenleri, onun Trankafkasya'daki Gori Müellimler Seminariyası'na (İlköğretmen Okulu) gitmesini salık verirler. O da tavsiyelere uyar ve girdiği sınavda başarı göstererek okula kabul edilir. Burada verimli bir eğitim hayatı geçiren edip, değişik alanlarda sürekli kendini geliştirmeye çalışır. Okuldan mezun olunca yaklaşık 60 yıl kadar öğretmenlik yapar. Abdulla Şaiq (1881-1959), Süleyman Sani Ahundov (1875-1939), Sultan Mecit Ganizade (1866-1942), Habib Bey Mahmudbeyov (1864-1928) gibi sonradan Azerbaycan’da ünlenecek edebiyatçıların oluşturduğu eğitimci aydınlar grubunun içinde yer alır. Onlarla birlikte ülkeye hizmet eder. Bütün çabasını ve faaliyetlerini Azerbaycan Türk halkının aydınlatılması üzerinde yoğunlaştırır. Eğitimci kimliği daima ön planda bulunan Efendiyev, çocuklar için didaktik içerikli şiirler de yazmıştır. Ayrıca okul öğrencileri için ders kitaplarının hazırlanması, çocuk ruhuna uygun parçaların yabancı dillerden tercüme edilmesi gibi işleri üstlenir. Eğitim için büyük fedakarlıklar gösteren Efendiyev, türlü zorluklarla oluşturduğu ders kitaplarını uzun çabaların ardından İstanbul, Tiflis ve Bakü’de yayımlatma imkanı bulabilmiştir.                 Tespitlerimize göre, ilk kalem denemesi ürünleri daha çok şiir türünde olan Reşid Bey Efendiyev, zaman içinde kendisine ün kazandıracak önemli tiyatro eserleri de yazmıştır. Qan Ocağı, Qonşu Qonşu Olsa Kor Qız Ere Geder, Saqqalın Kerameti, Bir Saç Telinin Qiymeti, Pul Delisi, Tiflis Seferi, Diş Ağrısı, Qızıl Gül komedileri Azerbaycan edebiyatında ses getirmiş eserlerindendir. Komedileri onun Mirza Fethali Ahundzade’nin açtığı yoldan gittiğini gösteren yetkin ve başarılı örneklerdir. Kaleme aldığı  piyeslerini, öncelikli olarak okullarda sahnelemiş ve hatta bu piyeslerde bizzat rol almıştır.                 Araştırmalarımız neticesinde Türkiye'de Reşid Bey Efendiyev ve eserleri üzerinde yeterli sayıda bilimsel araştırma yapılmadığını tespit ettik. Çalışmamız aracılığıyla hem yazar, hem de eserleri hakkında bilgiler verdik. Bununla birlikte edibin tiyatro çalışmaları ve tiyatrocu kimliği hakkında yeni bilgi ve bulgulara ulaştık. Bu yönüyle çalışmamız özgün bir nitelik taşımaktadır.                 İnceleme neticesinde, bünyesinde çok sayıda kimliği barındıran Efendiyev’in eğitimci ve tiyatrocu yönleri bilimsel veriler ışığında ortaya konulmuştur. Makale aracılığıyla Azerbaycan edebiyatının öncü şahsiyetlerinden olan Reşid Bey Efendiyev'in, önce Türkiye'de, ardından da Türk dünyasında hak ettiği biçimde tanıtılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler: