Özet:

Abstract Problem Durumu: Farklı beşeri ve ekonomik faaliyetlerle yapay çevre sistemler oluşturmaya çalışan insanoğlu, ekonomik, toplumsal ve teknolojik gelişmeyle birlikte doğal çevreye yönelik olumsuz değişimlere zemin hazırlayarak, karmaşık ve çok çeşitlilik gösteren farklı karakterlerde çevre sorunlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Asit yağmurları, ozon tabası deliği, küresel ısınma, buzulların erimesi, göl ve nehirlerin kuruması, ormanların yok olması, nüfus artışı günümüz çevre sorunlarından bazılarıdır. Son zamanlarda yapılan çalışmalarda bireylerin çevresel risklerin farkında olduğu ve çevresel risklere karşı endişelerinin her geçen gün arttığı belirtilmektedir (Riechard & Peterson, 1998; Lazo, Kinnell & Fischer, 2000; WalsDaneshmandii & Maclachlan, 2000; Lai et.al., 2003; Lemyre et. al. 2006; Slimak & Dietz, 2006; Gürsoy et.al. 2008). Çevre riskgeniş anlamıyla, doğal veya insan kaynaklı sebeplerden dolayı küresel veya yerel düzeyde ortaya çıkan tehlikelerdir. Bununla birlikte risk algısı kişilerin risklerin ciddiyeti ve özellikleri hakkındaki subjektif yargısıdır (Anantho, 2008). Bir durumun bireyin kendisi tarafından problem olabilmesi için öncelikle problem olarak algılanması gerekmektedir. Çevreyi tehdit eden risklerin algılanması ve bunlara çözüm önerilerinin getirilmesi çevre duyarlılığı, çevre bilinç ve etkili bir çevre eğitimi için oldukça önemlidir. Bununla birlikte yapılan literatür incelemelerinde öğretmen adaylarının çevresel risk algıları ve problem çözme becerileri üzerine herhangi bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Araştırmanın Amacı: Bu çalışmanın temel amacı, öğretmen adaylarının çevresel risk algıları ile problem çözme becerileri arasındaki ilişki ortaya konulmaya çalışılmış ve aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır. 1) Öğretmen adaylarını çevresel risk algısı ile problem çözme becerileri arasında nasıl bir ilişki vardır? 2) Öğretmen adaylarının çevresel risk algıları ve problem çözme becerileri alt boyutları ile cinsiyet değişkenleri arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? 3) Öğretmen adaylarının çevresel risk algıları ve problem çözme becerileri alt boyutları ile öğrenim gördükler program değişkenleri arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? 4) Öğretmen adaylarını çevresel risk algısı ile problem çözme becerileri alt boyutları arasında nasıl bir ilişki vardır? Yöntem: Öğretmen adaylarının çevresel risk algıları ve problem çözme becerileri arasındaki ilişkiyi belirlemeyi amaçlayan bu araştırmada, ilişkisel tarama modelinden (Karasar, 1998) yararlanılmıştır. Bu amaçla araştırmanın örneklem kümesi olan öğretmen adaylarının sahip oldukları risk algıları “Çevresel risk algıları ölçeği” ve problem çözme becerileri “Problem çözme becerileri envanteri” ile betimlenmeye çalışılmıştır. Araştırmanın evrenini, Siirt Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Sınıf Öğretmenliği ve İlköğretim Fen Bilgisi öğretmenliği programında öğrenim gören öğretmen adayları oluşturmaktadır. Örneklem grubunu ise seçkisiz örnekleme yöntemine göre 153’ü Sınıf öğretmenliği ve 51’i Fen Bilgisi öğretmenliği programında öğrenim gören toplam 204 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak Slimak ve Dietz (2006) tarafından geliştirilen ve Türkçeye uyarlaması Altunoğlu ve Atav (2009) tarafından gerçekleştirilen 24 maddeden oluşan 1-5 arasında puanlanan Çevresel Risk Algıları Ölçeği kullanılmıştır. Altunoğlu ve Atav (2009) tarafından yapılan çalışmada ölçeğin dört faktörden meydana geldiği bu faktörlerin toplam varyans’ın %57’sini açıklandığı ve güvenirlilik katsayısı Cronbach alpha’nın 0,89 olduğunu belirtilmiştir. Yaptığımız çalışma ise güvenirlilik katsayısı .93 olarak hesaplanmıştır. Bununla birlikte öğretmen adaylarının problem çözme becerilerini ortaya koymak için Heppner ve Peterson (1982) tarafından geliştirilen, 35 maddeden oluşturulan 1-6 arasında puanlanan Problem Çözme Envanteri kullanılmıştır. Ölçeğin Türkçeye uyarlaması Şahin, Şahin ve Heppner (1993) tarafından gerçekleştirilmiştir. Problem çözme envanteri, bireyin problem çözme becerileri konusunda kendini algılayışını ölçen, kendini değerlendirme ölçeğidir. Puan ranjı 32-192’dir. Ölçekten alınan toplam puanların yüksekliği bireylerin problem çözme konusunda kendini yetersiz algıladığını göstermektedir. Ölçekte aceleci yaklaşım, düşünen yaklaşım, kaçıngan yaklaşım, değerlendirmeci yaklaşım, kendine güvenli yaklaşım olmak üzere altı alt boyut vardır. Verilerin analizinde aritmetik ortalama, standart sapma ve gruplar arasındaki farklılıkların belirlenmesinde t testi kullanılmıştır. Öğretmen adaylarının çevresel risk algılarına ile problem çözme becerileri arasında anlamlı bir ilişki olup olmadığına, Pearson Momentler Korelasyon Katsayısından yararlanılarak incelenmiştir. Bulgular: Öğretmen adaylarının çevresel risk algıları ve problem çözme becerileri arasındaki ilişkiyi belirlemek için yapılan Pearson Momentler Korelasyon analizi sonuçunda öğretmen adaylarının çevresel risk algıları ile problem çözme becerileri arasında pozitif yönde orta düzeyde anlamlı bir ilişkinin olduğu (r= .308, p < 0.01) tespit edilmiştir. Öğretmen adaylarının cinsiyetlerine göre çevresel risk algıları ve problem çözme becerileri alt boyutlarına arasında anlamlı bir farklılığın olup olmadığını belirlemek için yapılan t- testi sonucunda, bu farkın istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı (t= 1.58, p > 0.05) tespit edilmiştir. Öğretmen adaylarının problem çözme becerileri alt boyutları cinsiyete değişkenlerine göre incelendiğinde, bayan öğretmen adaylarının düşünen ve planlı yaklaşımı ortalamaları erkek öğretmen adaylarından daha yüksek olduğu buna karşın erkek öğretmen adaylarının aceleci, kaçıngan, değerlendirmeci ve kendine güvenen yaklaşımları ortalamalarının bayanlardan daha yüksek olduğu fakat bunun istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı tespit edilmiştir. Öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri programa göre çevresel risk algıları ve problem çözme becerileri alt boyutlarına ilişkin t-testi sonuçlarına göre bu farkın anlamlı olup olmadığını belirlemek için yapılan t-testi sonucunda bu farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı (t= .882, p > 0.05) tespit edilmiştir. Sonuç ve Öneriler: Yapmış olduğumuz çalışmada öğretmen adaylarının çevresel risk algıları ile problem çözme becerileri arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Genelde öğretmen adaylarının çevresel risk algılarının yüksek seviye olduğu görülmektedir. Bununla birlikte kız öğretmen adaylarının çevresel risk algıları erkek öğretmen adaylarından daha yüksektir. Bu durumda kız öğretmen adaylarının erkek öğretmen adaylarına göre çevre sorunlarına yönelik riskleri algılamada daha duyarlı olduğu söylenebilir. Yapılan benzer çalışmalarda Sam ve ark. (2010) üniversite öğrencilerinin çevresel risk algı düzeylerinin yüksek olduğunu ve çevresel risk algısı ile çevresel tutumları arasında pozitif yönde güçlü bir ilişkinin olduğunu belirtmiştir. Öğretmen adaylarının çevre risk algıları ile problem çözme becerileri alt boyutları arasındaki ilişki incelendiğinde, öğretmen adaylarının planlı, düşünen, kendine güvenen, kaçıngan ve değerlendirmeci yaklaşım arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişkinin olduğu buna karşın aceleci yaklaşım ile çevresel risk algıları arasında pozitif yönde fakat anlamlı bir ilişkinin olmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: