Abstract:

Türk Sözlükçülüğü denildiğinde doğal olarak akla ilk gelecek sözlük, Kaşgarlı Mahmud’un Dîvânü Lûgati’t-Türk’ü olacaktır. Bu eserden sonra çok sayıda sözlük yazılmıştır. Bu sözlüklere baktığımız zaman, Türklerin çeviri faaliyetlerine girmelerinin de etkisiyle ağırlıklı olarak iki dilli sözlükler üzerine yoğunlaşıldığını görmekteyiz. Batı modeli sözlükçülüğü çok iyi bilen Şemseddin Sami’nin K?mûs-ı Türkî isimli eseri Türk sözlükçülüğü için bir dönüm noktasıdır. Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin kurulmasıyla sözlük çalışmaları artmış, 1945 yılında birinci baskı Türkçe Sözlük yayımlanmıştır. Türk Dil Kurumu’nun bünyesinde sözlük çalışmaları devam etmiş, Türkçe Sözlük’ün onuncu baskısı 2005 yılında, on birinci baskısı 2011 yılında yapılmıştır. Sözlükler kişi ya da kişilerin etkisini taşısa da bilimsel ve güvenilir olması için sözlükbilimi ilkelerine uymak zorundadır. Sözlük hazırlamada en önemli husus madde başı olan kelimelerin tespit edilmesidir. Bu çalışmanın konusu da TDK Türkçe Sözlük’te madde başı olan edilgen fiillerdir. Morfolojik olarak edilgenlik, fiilin morfolojisinin edilgenleştirici biçimbirimlerle değiştirilmesi olayıdır. Bilindiği gibi Türk dilinde edilgenlik fiilin morfolojik yapısının -l- ve -n- biçimbirimleri yardımıyla değiştirilmesi sonucu elde edilmektedir. Fiiler bakımından zengin bir dil sayılan Türkçenin bir diğer zenginliği de fiil çatısıdır ve Türkçede fiiller çatı potansiyeli taşır. Çalışmamıza konu olan edilgen fiiller hem bir gramer kategorisi hem de sözlük kategorisi olarak karşımıza çıkar. Türkçede edilgen yapı üzerine önemli çalışmalar yapılmasına rağmen bir sözlük birimi olarak edilgen fiiller üzerine bir çalışma yapılmamıştır. Çalışmamızda onuncu ve on birinci baskı Türkçe Sözlük esas alınarak sözlük bilim ilkeleri ışığında madde başı olan edilgen fiillerin tasnifi, anlamlandırılması üzerinde durulacaktır.

Keywords: