Özet:

Bu araştırma din görevlilerin iş stresi, iş doyumu, tükenmişlik ve işten ayrılma niyetlerine ilişkin durumun belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Ayrıca araştırma kapsamında, ilgili kavramların, din görevlilerinin sahip olduğu demografik değişkenlerle olan etkileşimi ve kavramların kendi içindeki ilişki düzeyleri de incelenmiştir. Araştırma Türkiye’nin 7 coğrafi bölgesinden belirlenen büyükşehir merkezlerinde (İstanbul, Ankara, İzmir, Mersin, Gaziantep, Samsun ve Erzurum) çalışan 1125 din görevlisi üzerinde yürütülmüştür. Verileri toplamak amacıyla dört ayrı ölçek formu kullanılmış ve analizler istatistiki analiz programı aracılığıyla yorumlanmıştır. Araştırma sonucuna göre din görevlileri, orta düzeyde tükenmişlik yaşarken, düşük düzeyde iş doyumuna sahiptirler. Bunun yanında din görevlileri çok yüksek düzeyde iş stresine ve orta düzeyde işten ayrılma niyetlerine sahiptirler. Literatürde din görevlilerinin tükenmişlik ve iş doyumlarını belirlemeye çalışan farklı araştırmalar olsa da bu araştırma iş doyumu ve tükenmişliğin kaynağı olarak bilinen iş stresini ve stresinönemli sonucu olan işten ayrılma niyetini ölçmeyi amaçlayan öncü çalışma olması sebebiyle önem arz etmektedir. Özet Modern sosyal sistemde ihtiyaçların çeşitlenmesi, farklı alanlarda topluma hizmet sunan meslek gruplarının oluşmasını gerektirmiştir. Topluma din hizmetini sunmakla mükellef meslek grubu ise din görevlileridir. İş yaşamı içerisinde çalışanların yaşadığı çeşitli olumsuzluklar ve beklentiler, farklı türden stres kaynakları oluşturmakta; giderek artan stres, çalışanlarda iş doyumsuzluğu, tükenmişlik, işe devamsızlık, işten ayrılma niyeti gibi olumsuz davranış ve tutumlara yol açabilmektedir. Din görevlileri gibi toplumla iç içe yaşayan ve din hizmeti sunan görevlilerde iş stresinin belirlenmesi önemlidir. Bu çalışma ile din görevlilerinin iş stresleri, iş doyumları, tükenmişlik düzeyleri ve işten ayrılma niyetlerinin belirlenmesi hedeflenmektedir. Bununla birlikte, söz konusu kavramların karşılıklı etkileşimlerinin belirlenmesi de amaçlanmaktadır. İş doyumu, temelde çalışanların, işlerine karşı sergilediği tutum, davranış ve tepkilerdir. Tükenmişlik, diğer kişilerle zor şartlar altında çalışan çeşitli profesyoneller arasında meydana gelen duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve azalmış kişisel başarı hissini de içeren psikolojik bir sendrom olarak tanımlanmıştır. İş stresi ise çalışanlar üzerindeki ekonomik, psikolojik, sosyal, kültürel baskı ve gerilimler sonucu oluşan olumsuz etkileşimlerdir. İşten ayrılma niyeti ise çalışanların, işlerine ilişkin tatminsizliği neticesinde işten ayrılmayı düşünmeleridir. Bu kavramların karşılıklı olarak etkileşim içinde olduğuna ilişkin genel bir kanı bulunmakla birlikte, literatürde bu kavramlar arası etkileşimi din görevlileri örnekleminde incelemeyi amaçlayan herhangi bir çalışmaya rastlanılamamış olması bu çalışmanın gerçekleştirilmesindeki temel güdü kaynağıdır. Ayrıca çalışma ile genelde din bilimleri ve özelde ise sosyal bilimler literatürüne farklı ve özgün veriler sunulması ve yeni çalışma alanları önerilmesi de hedeflenmektedir. Araştırmanın ölçülebilir amaçları aşağıda gösterilmektedir:  1. Din görevlileri iş stresi, işten ayrılma niyeti, iş doyumu ve tükenmişlik davranışlarını ne düzeyde göstermektedirler?  2. Din görevlilerinin iş stresi, işten ayrılma niyeti, iş doyumu ve tükenmişliğin alt boyutlarına ilişkin görüşleri ile cinsiyet, mesleki kıdem, eğitim durumu ve medeni durum değişkenleri anlamlı bir şekilde farklılaşmakta mıdır? 3. Din görevlilerinin iş doyumu, tükenmişlik, iş stresi ve işten ayrılma niyetleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? Bu çalışma, nicel araştırma yöntemlerinden ilişkisel tarama modelinde kurgulanmış ve İstanbul, Ankara, İzmir, Mersin, Gaziantep, Samsun ve Erzurum il merkezlerinde görev yapmakta olan 517 imam-hatip, 373 müezzin kayyım ve 253 Kur’an kursu öğreticisinden oluşan 1125 kişilik bir grup üzerinde yürütülmüştür. Çalışma grubunun seçiminde kritik durum örneklemesi yöntemi kullanılmıştır. Verilerin toplanmasında Maslach Tükenmişlik Ölçeği, Minnesota İş Doyum Ölçeği, İş Stres Düzeyi Ölçeği ve İşten Ayrılma Niyeti Ölçeği kullanılmıştır. Kavramlar arasındaki betimsel incelemeler ANOVA ve t-testi ile belirlenirken, ilişkisel analizler korelasyon katsayıları ile hesaplanmıştır. Tüm bulgular, p<.05 anlamlılık düzeyi temelinde yorumlanmıştır. Katılımcıların % 79,11’i (N=890) erkektir ve %37,51’i (N=422) lisans düzeyinde eğitim almıştır. Ayrıca katılımcıların %80,71’i evli iken %50,76’sının mesleki kıdemi 11 yıldan fazladır. Araştırma bulgularına göre, kadınlar, erkeklerden daha fazla tükenmişlik yaşamaktadır. Araştırmanın söz konusu bulgusuna göre bekâr din görevlileri duygusal tükenme ve duyarsızlaşma boyutunda daha fazla tükenme yaşarken; erkek din görevlileri kişisel başarı boyutunda tükenme yaşamaktadırlar. Bunun yanında genel tükenmişlik düzeyinde evliler, bekârlara göre daha fazla tükenmişlik yaşamaktadırlar. Araştırma bulgularına göre mesleki kıdemdeki artış, tükenmişliği de arttırmaktadır. Ayrıca lisansüstü eğitim seviyesinde olanlar diğer gruplara göre daha fazla tükenmişlik yaşamaktadırlar. Bu noktada genel tükenmişliğin eğitim seviyesi yükseldikçe arttığı belirlenmiştir. Araştırma bulgularına göre bireysel iş doyumu kadınlarda, erkeklere göre daha yüksek düzeydedir. Ayrıca evlilerin, bekârlara göre daha fazla iş doyumuna sahip oldukları belirlenmiştir. Araştırma bulgularına göre din görevlilerinin mesleki kıdemlerindeki artış, onların iş doyumlarını da arttırmaktadır. Buna karşın eğitim seviyesi yükseldikçe iş doyumunun da azaldığı belirlenmiştir. Bu araştırmada din görevlilerinin yüksek düzeyde iş stresi yaşadıkları yönünde elde edilen bulgu önemlidir. Araştırma bulgularına göre erkekler, kadınlara göre daha fazla iş stresi yaşamaktadırlar. Ayrıca bekârların, evlilere göre daha fazla iş stresi yaşadıkları belirlenmiştir. Araştırmada lisansüstü eğitim seviyesine sahip olanların, diğer eğitim seviyelerinde olanlara göre daha fazla stres yaşadığı; eğitim seviyesindeki artışın, iş stres düzeylerini de arttırdığı saptanmıştır. Bu araştırmada kadınların, erkeklere göre daha fazla düzeyde işten ayrılma niyetlerinin olduğu belirlenmiştir. Bunun yanında bekârlar, evli olanlara göre daha fazla düzeyde işten ayrılma niyeti içindedirler. Araştırmada eğitim seviyesi yükseldikçe işten ayrılma niyetinin de arttığı saptanmıştır. Ayrıca araştırmanın bir diğer sonucu olarak mesleki kıdemdeki artışın, işten ayrılma niyetini azalttığı bulgusu da önem arz etmektedir. Araştırma kapsamında, iş doyumu ve tükenmişlik arasında orta düzeyde, negatif yönlü ve anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir.  Bunun yanında iş doyumu, iş stresiyle ve işten ayrılma niyetiyle yüksek düzeyde, negatif yönlü ve anlamlı ilişki içerisindedir. İş stresindeki artış iş doyumunun azalmasına ve bu durum işten ayrılma niyetinin artmasına yol açmaktadır. Tükenmişlik ile iş stresi ve işten ayrılma niyeti yüksek düzeyde pozitif yönlü ve anlamlı ilişki içerisindedir. İş stresindeki artış, tükenmişlik düzeyinde artışa neden olmakta ve bu durum işten ayrılma niyetinde yükselmeye yol açmaktadır. İş stresi ile işten ayrılma niyeti yüksek düzeyde, pozitif yönlü ve anlamlı bir ilişki içindedir. Buna göre iş stresindeki artış, işten ayrılma niyeti üzerinde belirgin bir yükselme eğilimine sahiptir.

Anahtar Kelimeler: