Özet:

Bu çalışmada Türkiye’de reel efektif döviz kuru (REER), yurtiçi milli gelir düzeyi (Yd) ve dünya milli gelir düzeyinin (Yw), Türkiye’nin ihracat, ithalat ve dış ticaret dengesi üzerindeki etkileri, 1989:Q1-2018:Q1 dönemi için 3 farklı ekonometrik model yardımıyla, yapısal kırılmalı zaman serisi analizi yöntemleriyle incelenmiştir. Serilerin durağanlığı; Vogelsang ve Perron yapısal kırılmalı birim kök testiyle incelenmiş, dış ticaret dengesi ve REER’in I(0), diğer serilerin I(1) oldukları görülmüştür. Seriler arasında eşbütünleşme ilişkileri; Sınır Testi yaklaşımıyla sınanmış, ihracat ve ithalat fonksiyonlarında yer alan serilerin eşbütünleşik olmadıkları, dış ticaret dengesi fonksiyonundaki serilerin eşbütünleşik oldukları görülmüştür. Dış ticaret dengesi modeline ait uzun ve kısa dönem analizleri ARDL yöntemiyle gerçekleştirilmiş, bu modeldeki yapısal kırılma tarihleri Bai ve Perron (2003) prosedürüyle ortaya çıkartılmış ve kukla değişkenlerle analizlere dâhil edilmiştir. Uzun dönem analizinde; REER ve Yd’nin Türkiye’nin dış ticaret dengesi üzerindeki etkilerinin istatistiksel olarak anlamlı olmadığı, Yw’deki %1’lik artışın, Türkiye’nin dış ticaret dengesini %0.47 oranında iyileştirdiği görülmüştür. Bu nedenle, Türkiye’nin dış ticaret dengesinin, REER ve Yd haricindeki iç ve dış faktörlere bağlı olarak şekillendiği değerlendirilmiştir. Kısa dönem analizinde; Yd’deki artışların, dört dönem gecikmeli olarak dış ticaret dengesini negatif etkilediği bulunmuştur. Yaşanan iç ve dış ekonomik krizlerin, Türkiye’nin dış ticaret dengesi üzerinde sadece kısa dönemde anlamlı bir etkisisin olduğu, modelin hata düzeltme mekanizmasının çalıştığı belirlenmiştir. Hata düzeltme modeline göre; REER, Yd ve Yw’den Türkiye’nin dış ticaret dengesine doğru uzun dönemli bir nedensellik ilişkisinin var olduğu belirlenmiştir. Seriler arasındaki kısa dönem nedensellik ilişkileri Toda-Yamamoto yöntemiyle test edilmiş, REER ve Yw’den dış ticaret dengesine,  REER’den ihracata ve Yd’den ithalata doğru tek yönlü nedensellik ilişkileri bulunmuştur. Çalışmada Türkiye’de Marshall-Lerner Koşulunun ve J Eğrisi Hipotezinin geçerliliğine ilişkin yeterli kanıt da elde edilememiştir.   

Anahtar Kelimeler: